For a computertranslation from Dutch to English try this webpage

Prof. dr. Gilles Quispel, emeritus hoogleraar theologie aan de Universiteit Utrecht, is donderdag tijdens een vakantie op 89-jarige leeftijd in Egypte overleden. Hij gold als een van de meest vooraanstaande kenners van de gnostiek en het vroege christendom.

Gilles Quispel werd op 30 mei 1916 in Rotterdam geboren en groeide op in de schaduw van de molens van Kinderdijk. Hij studeerde oude talen en theologie in Leiden. Hij promoveerde in 1943 op de bronnen van de vijf boeken die Tertullianus in 208 tegen de ketter Marcion schreef. Na een tijd leraar te zijn geweest, werd hij hoogleraar vroege kerkgeschiedenis in Utrecht. In 1976 ging hij met emeritaat. Prof. Quispel was ook hoogleraar in Harvard en Leuven. Tot 1989 was hij lector aan het C. G. Jung Instituut in Zürich.

Quispel geldt als een autoriteit op het gebied van de zogeheten gnostische geschriften uit de eerste eeuwen die in 1945 bij Nag Hammadi in Egypte zijn gevonden. De christelijk-gnostische teksten, waarin de innerlijke kennis centraal staat die de mens kan verenigen met God, wierpen een nieuw licht op de figuur van Jezus en de ontstaansgeschiedenis van het christendom. Tot dan toe waren die alleen bekend uit publicaties van hun kerkelijke bestrijders. In 1952 kocht prof. Quispel in Brussel een gnostische codex met vijf onbekende gnostische geschriften uit de school van Valentius.

Dankzij zijn goede relatie met koningin Juliana gingen er voor de theoloog in Egypte deuren open die anders, naar zijn eigen overtuiging, anders zeker voor hem gesloten zouden zijn gebleven. Door de "koloniale'' opstelling van de Fransen, die meenden overal recht op te hebben, maakte de Egyptenaren in de jaren vijftig "zeer voorzichtig'', waardoor zij de Nag Hammadi teksten niet vrijgaven voor publicatie. Op aandringen van Juliana, zeer geïnteresseerd in alternatieve spiritualiteit, richtte de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken Beyen zich tot de Nederlandse ambassadeur in Caïro met het verzoek Quispel toegang tot de bevoegde autoriteiten te verschaffen. In de marge van zijn brief schreef de minister: 'Deze zaak interesseert Hare Majesteit zeer en mij ook''. Toen de hoogleraar dan ook in 1955 naar Egypte was gereisd, was de publicatie van de teksten snel geregeld.

Quispel nam in 1956 een fotokopie van het Evangelie van Thomas, één van de belangrijkste teksten uit de Nag Hammadi-collectie, en waarvan in de jaren negentig van de voorgaande eeuw Griekse fragmenten waren gevonden, mee uit Egypte. In 1971 gaf prof. Quispel daarvan de eerste wetenschappelijke vertaling uit onder de titel ”Het Evangelie van Thomas en de Nederlanden” (1971), later in 2004 bracht hij een herziene vertaling van het evangelie uit. Daarin komt volgens hem een heel andere Jezus naar voren dan uit de vier evangeliën die in het Nieuwe Testament zijn opgenomen. ,,De Jezus uit de Nag Hammadi-geschriften is een wijsheidsleraar en het tegendeel van de doemdenker uit het Nieuwe Testament, die het aanstaande einde der tijden voorspelt'', zei hij in 2004 in de Volkskrant.

Samen met prof. dr. R. van den Broek vertaalde hij de zeventien Griekse geschriften van het Corpus Hermeticum. In 1992 verscheen het omvangrijke, door hem geredigeerde ”De Hermetische Gnosis in de loop der eeuwen”.

Van zichzelf zei prof. Quispel dat hij "orthodox, christelijk-historisch, niet-katholiek" was. De Bijbel was voor hem de Heilige Schrift, wat volgens hem niet streed met de door hem beoefende kritische Bijbelwetenschap. Hij bepleitte in zijn werk en onderwijs de persoonlijke ervaring en spiritualiteit en oefende in dit opzicht invloed uit op veel theologiestudenten uit de gereformeerde gezindte. Hij schroomde niet om bij tijden te kerken bij predikanten uit de breedte van de gereformeerde gezindte.

Ikon zal woensdag 8 maart om 14:50 uur op Nederland 1 de uitzending "het vermoeden" herhalen ter nagedachtenis van prof. Quispel.

Zie de huisregels welk commentaar wordt opgenomen!

Mede mogelijk dankzij