Aantekeningen bij de Bijbel
Vragen, overdenkingen en achtergronden over de Bijbel,
welke resulteren in allerlei aantekeningen.
welke resulteren in allerlei aantekeningen.
‘Die den Wagen maakt, den Orion, en het Zevengesternte, en de binnenkameren van het Zuiden’
Op verschillende plaatsen in de Bijbel worden de namen van sterren of sterrenbeelden genoemd. Zo lezen we in Job 9:9 een passage waar verschillende sterrenbeelden worden genoemd: de Grote Beer, Orion en de Pleiaden. Tot slot vinden we daar ook een verwijzing naar een sterrenbeeld met de intrigerende naam ‘de binnenkameren van het Zuiden’. Hoewel de andere sterrenbeelden redelijk goed geïdentificeerd zijn, komen de theologen bij dit laatste sterrenbeeld vaak niet verder dan een ‘sterrengroep in het Zuiden’ of een ‘symbolische verwijzing’ naar de zuidelijke sterren die niet (meer) te zien zijn.
Voordat we een proberen te identificeren wat de ‘de binnenkameren van het Zuiden’ zijn, zal eerst onderzocht moeten worden wat de betekenis is van de grondtekst en hoe de verschillende vertalingen dit interpreteren.
In het Hebreeuws staat er וְחַדְרֵ֥י תֵמָֽן Chadre Theman. Het woord Chadre is afgeleid van de stam Cheder en betekent een kamer en dan speciaal de binnenste kamer van een huis of een tent (cf. Gen. 43:30; Richt.16:9,12). Metaforisch wordt het woord ook gebruikt voor het binnenste van de buik (cf. Spr.18:8; 26:22).
Het woord Theman betekent letterlijk ‘datgene wat gesitueerd is aan de rechterkant’. De oude Joden oriënteerden zich op het Oosten, en wat aan de rechterkant ligt is in dat geval het Zuiden (cf. Ex. 26:18,35; 27:9). Men kan daarom dit woord het beste vertalen met ‘het zuiden’. Zo wordt de zuidenwind aangeduid als Ruach theman (cf. Ps.78:26; Hoogl.4:16). Als we nu de verschillende vertalingen bekijken, zien we dat de LXX dit vertaalt met tameia Notou en de Vulgata met interriora Austri. Beide vertalingen geven een zo letterlijk mogelijke vertaling van het woord.
De King James geeft evenals de Statenvertaling ‘chambers of the south’, terwijl de Good New Bible vertaalt met ‘stars of the south’. Bij bestudering van andere vertalingen blijkt dat allen een soortgelijke omschrijving geven.
Als we lezen wat in Job 9 aan vers 9 voorafgaat, zien we een beschrijving van Gods grootheid: verschuivingen van bergen, aardbevingen, het opkomen en ondergaan van de zon en de sterren, de scheidingen tussen de aarde en de zee. Daarna volgt een opsomming van de meest schitterende sterrenbeelden die er aan de hemel te zien zijn. Wat opvalt is dat er alleen gesproken wordt over fysieke zaken en niet over geestelijke of symbolische zaken. We moeten dus op grond van de context wel concluderen dat ook de ‘Chadre Theman’ een fysiek verschijnsel is. Met andere woorden, de ‘Chadre Theman’ is waarschijnlijk een sterrenbeeld dat aan de hemel te zien is, net als de Grote Beer, Orion en de Pleiaden.
Nu we weten dat er daadwerkelijk gesproken wordt over een sterrenbeeld of een groep sterren, moeten we dus onderzoeken waar de locatie van dit sterrenbeeld is en wat de hedendaagse benaming is voor dit object. Gezien de benaming moeten we in het Zuiden zoeken en wel naar een object dat net zo schitterend is als de andere genoemde sterrenbeelden.
Sommige geleerden stellen dat het gaat om ‘sterrenbeelden van de zuidelijke Dierenriem’ en vermelden Scorpio, de schorpioen, als mogelijke kandidaat. Dat is echter niet waarschijnlijk. De bekende joodse astronoom Aben Ezra identificeert Scorpio of Antares, de helderste ster, met de in Jesaja 13:10 genoemde K’esil. De Joden kennen in het algemeen dit sterrenbeeld als ‘Akrabh (Schorpioen, cf. de Dode Zeerol 4Q318) en claimen dat het op de banier van de stam Dan staat, wiens stamvader als ‘een slang is aan de weg’ (Gen.49:16,17). De rabbijn Rashi ziet in deze slang een basilisk, een schorpioenachtig wezen waarvan het gif zo dodelijk is dat zowel man als paard aan de beet sterft (cf. Plinius, Natuurlijke Historie, VIII.33). Sir William Drummond stelt dat Scorpio in de dierenriem zoals de ‘patriarch Abraham’ die kende een adelaar was. Hierbij moet men dan bedenken dat schorpioenen vroeger werden voorgesteld als slangen en als adelaars. Enige verbinding met de ‘Kamers van het Zuiden’ ziet hij niet.
Andere geleerden, zoals Patten, denken dat het gaat om het zuidelijk deel van de Melkweg. Weer anderen achten de uitdrukking te vaag om te verwijzen naar een speciale ster of groep van sterren, en stellen dat het een algemene uitdrukking is voor sterren aan de zuidelijke hemel. Weer anderen identificeren de ‘Kamers’ met de kamer waaruit de wervelwind Ruach theman komt (Job 37:9).
Hoewel er verschillende meningen zijn, is iedereen het er over eens dat het gaat om een groep sterren die zeer helder moet zijn en die gemakkelijk te herkennen moet zijn geweest voor tijdgenoten van Job. Dit baseert men onder andere op het feit dat de andere genoemde sterrenbeelden ook zeer helder zijn. Sommigen verwijzen naar de Babylonische astronomie. Daarin is namelijk geen Zuidpool die correspondeert met de Noordpool, maar daarentegen is er wel een gebied dat Ea wordt genoemd en dat ver aan de zuidelijke hemel wordt gesitueerd. Men denkt dat Job met de term Chadre Theman dezelfde sterrenbeelden bedoeld. Interessant is echter dat allen stellen dat het om een of meerdere sterrenbeelden of sterren gaat die ver aan de zuiderhemel te zien zijn.
Wanneer we nu de zuidelijke hemel bekijken, dan blijkt dat driekwart daarvan geen heldere sterren bevat; het overige deel bevat echter juist zeer heldere sterren. Op een gebied ter grootte van slechts 1/30 deel van de gehele hemel vindt men hier vijf sterren van magnitude 1, terwijl er totaal slechts een twintigtal sterren van deze magnitude zijn. Verder bevinden zich hier nog eens ongeveer vijf van de 60 sterren die helderder zijn dan magnitude 2. Tot slot bevindt zich hier het helderste deel van de Melkweg en zijn er vele sterren te zien in allerlei helderheidsgradaties. Dit is, kortom, één van de meest heldere plekken aan de sterrenhemel.
Sommigen stellen dat het bij de ‘Kamers van het Zuiden’ gaat om een gedeelte van de zuidelijke hemel dat nu niet meer te zien is in Israël. Dit komt, verklaren zij, door de precessie van de aarde. Als dit inderdaad zo is, kan men na de identificatie van het sterrenbeeld Chadre Theman berekenen wanneer dit nog wel in Israël te zien was. Op grond hiervan kan dan worden bepaald wanneer Job leefde en aan de hand daarvan kan men afleiden wat de laatst mogelijke datum is waarop het boek Job geschreven kan zijn.
Alvorens hier verder op in te gaan, is het belangrijk om te weten wat precessie is. Dat de aarde in haar eeuwenlange rondwenteling door het heelal kleine bewegingsafwijkingen krijgt, is begrijpelijk voor iedereen die wel eens op een voetbalveld of in een biljartzaal gezien heeft tot welke capriolen een bal kan komen die een grote snelheid heeft en waarop verschillende krachten inwerken. Hoeveel te meer de aarde, die niet precies rond is, maar aan haar polen een afplatting vertoont! Door onderzoek is vast komen te staan dat de Noordpool aan de hemel in de loop der eeuwen een kleine cirkel beschrijft. Door dit zelfde verschijnsel blijkt dat het lentepunt aan de Dierenriem door de eeuwen heen verschuift. Zo gaan wij nu over van het tijdperk Vissen (de periode waarin het lentepunt in het sterrenbeeld Vissen viel) naar het tijdperk Aquarius (de periode waarin het lentepunt in het sterrenbeeld Aquarius valt). Dit verschijnsel noemen we de precessie (= voortgang) van de Dierenriem. Het duurt ongeveer 25400 jaar voordat het lentepunt door alle tekens van de Dierenriem is geschoven.
Doordat de aarde in een hoek van 23.5 graad om de zon draait, is op het noordelijke halfrond in de winter iets meer van de sterren aan het zuidelijk halfrond zichtbaar dan in de zomer. Door de precessie kon men in vroegere eeuwen nog meer van het zuidelijk halfrond zien dan heden ten dage. Verder is het zo dat hoe zuidelijker men woont, hoe meer men van de zuidelijke sterrenhemel ziet en hoe minder van de noordelijke. Als men bijvoorbeeld van Nederland uit naar het zuiden trekt, zal men constateren dat de hemelse noordpool steeds lager aan de horizon te zien is, totdat men op een gegeven moment zo zuidelijk is dat men niet meer de noordpool ziet. Kijkt men nu naar het zuiden, dan ziet men steeds meer van de zuidelijke hemel. Wanneer men voorbij de evenaar gaat, dan kan men de hemelse zuidpool zien.
Na deze korte uitleg zijn wij in staat om te berekenen hoe de zuidelijke sterrenhemel er heden ten dage uitziet in Uz. (Voor de berekeningen ga ik er van uit dat Uz zich op een gelijke breedtegraad bevindt als Jeruzalem). Gaan we dezelfde berekeningen uitvoeren voor het jaar 1000 v.Chr., dan blijkt inderdaad dat er toen veel meer te zien was van de zuidelijke sterrenhemel. Terwijl het sterrenbeeld Centaurus tegenwoordig laag aan de horizon te zien is, stond dit destijds veel hoger en was het sterrenbeeld Crux (=Zuiderkruis) laag aan de horizon zichtbaar (De dikke lijn onderaan de afbeelding).
Als we nog verder terugrekenen in de tijd, dan blijkt dat in 2000 v.Chr. het zuidelijke deel van de hemel waar de helderste sterren staan, het Ea van de Babyloniërs, het best zichtbaar was.
De berekeningen maken ook duidelijk dat nog langer geleden dit deel van de hemel weer geleidelijk aan slechter zichtbaar was. Uit deze berekeningen kan men concluderen dat het bijbelboek Job tot de oudste van de Bijbel moet behoren.
Dit artikel is eerder op de website van de Studiebijbel gepubliceerd.
Zie de huisregels welk commentaar wordt opgenomen!
