Aantekeningen bij de Bijbel:

Dit is het laatste deel over Nikolaas van Myra, ook wel bekend als Sint Nikolaas. Eerdere delen:

Samenvattend zouden we kunnen zeggen dat Nikolaas bisschop is geweest van de havenstad Myra tijdens de regering van Constantijn de Grote. Het is moeilijk in de legenden een historische kern te ontwaren, want veel ervan hebben parallellen in Filostratos’ Leven van Apollonios en behoren dus tot de verhalen die destijds in Turkije werden verteld over elke charismatische, al dan niet christelijke godsdienstleraar. Zonder parallel in die verhalentraditie is de anekdote dat Nikolaas een bisschop een klap heeft uitgedeeld, en dat kan daarom historisch waar zijn. Er is echter nóg een detail zonder parallel. We vinden het in het verhaal over de drie meisjes. Het verhaal zelf is niet uniek. Ook Apollonios schoot een arme vader te hulp. Er is echter een significant verschil: de motivatie. Filostratos maakt geen woorden vuil aan het lot dat de meisjes van een arme familie wacht. In de Nikolaaslegende wordt daar wel op ingegaan: ze zullen moeten gaan werken in het bordeel. En dit is uniek in de antieke letteren. Ik kan niet beweren dat ik álles heb gelezen, maar uit het deel dat ik wel ken zijn mij geen voorbeelden bekend van heidense of christelijke religieuze leiders die bruidsschatten uitdelen uit zorg om de vrouwen. Deze vorm van feminisme past bovendien heel goed binnen het vierde-eeuwse Christendom, waarin vrouwen een belangrijke rol speelden. Later, toen het nieuwe geloof de massagodsdienst van het Mediterrane gebied was geworden, kregen de oude attitudes ook vat op het Christendom en verslechterde de positie van de vrouwen. Nikolaas’ feminisme past meer in de vierde eeuw dan in de tijd van Michaël de Archimandriet. In feite is dit verhaal over het geven van geschenken, dat ook al geen miraculeuze opschorting van de natuurwetten veronderstelt, uniek. De conclusie lijkt onvermijdelijk dat het gewoon waar is. De echte Nikolaas van Myra was dus - en dit staat historisch gewoon vast - de gever van geschenken aan mensen die niets konden teruggeven. Een simpel werk van naastenliefde, maar daarom niet minder inspirerend. De middeleeuwse kerk legde er daarom de nadruk op. De aarde was de mensheid als collectief bezit gegeven, en degene die daarvan een groter deel bezat, gaf de arme hooguit terug wat al van hem was. Daarom was het goed als rijken gaven aan de armen zonder dat dezen daarvoor een tegenprestatie hoefden leveren of de gever zich op zijn weldaad mocht laten voorstaan. Dit is de werkelijke, oerchristelijke boodschap van het Sinterklaasfeest: dat het goed is je welvaart te delen. Sinterklaas brengt kinderen die waarde bij door zelf het voorbeeld te geven. Als contrapunt bij het kapitalisme is Nikolaas van Myra onverminderd relevant. En er is méér. De echte Nikolaas bekommerde zich om vrouwen. Een schatting van de Verenigde Naties leert dat momenteel tussen de 113 en 200 miljoen vrouwen demografisch “zoek zijn” als gevolg van eerwraak, huiselijk geweld, ruzies om bruidsschatten en andere vormen van geweld tegen vrouwen. Elk jaar sterven tussen de anderhalf en drie miljoen vrouwen aan wat “gender related violence” wordt genoemd. Ook in ons land worden vrouwen mishandeld en verdwijnen kwetsbare vrouwen in de prostitutie. Ook als protest tegen vrouwenmishandeling is de heilige Nikolaas helaas nog altijd actueel. Ik begon dit stukje met een opmerking over christelijke burgemeesters die weigeren Sinterklaas te onthalen. Ik schreef dat ze wel een beetje gelijk hadden, omdat het feest inderdaad heidense trekjes heeft. Maar de kern is christelijk en relevant. Liever dan de kindervriend de toegang te weigeren, zouden de burgervaders in hun welkomsttoespraak het accent kunnen leggen op de zaken waar het werkelijk om gaat: dat teveel vrouwen nog altijd bescherming nodig hebben en dat het goed is rijkdom te delen. Jona Lendering werkt voor Livius Onderwijs. Op maandag 1 december begint in Ermelo zijn cursus over het ontstaan van het Christendom en het rabbijnse Jodendom.