Dit is het zesde deel in een reeks artikelen van de hand van prof. Bruinsma. Hier is het eerste, tweede, derde, vierde, vijfde en zesde artikel te vinden.

NATUURFILOSOFIE

Ook door niet-biologen zijn gedachten ontwikkeld, die een interessant licht op ons onderwerp werpen.

De Joods-Franse wijsgeer Henri Bergson (1859-1941, Nobelprijs 1928) beschreef in zijn boek L’Évolution créatrice (1907) een ‘élan vital’ in de levende natuur. Dat ‘élan’ is een door een liefdevolle God gegeven creatieve drang, die door de ganse schepping heen vaart. Het is deze scheppingsdrang die de grote verscheidenheid in levensvormen op aarde tot stand heeft gebracht. Het uiteindelijke doel van die drang is de schepping van de mens, omdat het in de ganse kosmos alleen de mens is, die met zijn bewustzijn Gods schepping kan waarderen en Hem in wederliefde kan herkennen en aanbidden.

Puur wetenschappelijk kun je niet veel met zo’n filosofie, omdat de natuurwetenschap haar grenzen moet trekken en nu eenmaal niet de gehele werkelijkheid omvat. Maar die grenzen worden doorbroken door deze religieuze filosofie, die juist daar verklaringen biedt waar de wetenschap moet stoppen: bij de vragen naar het begin van alles, naar het onwaarschijnlijke ontstaan van het leven op aarde, naar het proces van de ontwikkeling van dat leven in zijn uitbundige verscheidenheid van bouwplannen, vormen en functies, naar de niet-reduceerbare complexiteit op alle niveaus in een natuur met een planmatige doelgerichtheid, culminerend in de mens. De mens met zijn geest: zijn abstraherend verstand, zijn taalgevoel en zelfbewustzijn, zijn cultuur en zijn religieus en moreel besef. De mens als het uiteindelijk hoogtepunt, de kroon van een bedoelde ontwikkeling. Zo zien wij, dat ook door filosofie de terreinen van geloof en wetenschap elkaar kunnen aanvullen en versterken.

Bergson’s principe van het élan vital in de levende natuur is zelfs nog uitgebreid tot het gehele universum in het christelijk panentheïsme, bijv. door de Duitse theoloog Jürgen Moltmann in zijn Spirit of life: A universal affirmation (1999). Dit panentheïsme (wel te onderscheiden van ‘pantheïsme’, dat het goddelijke beperkt tot alleen het waarneembare heelal) stelt dat, waar de Heilige Geest al bij het begin van de schepping werkzaam was (Gen.1:2), de bovennatuurlijke, transcendente God in de persoon van de Heilige Geest van ouds altijd en alom ook in al het geschapene, dus immanent, aanwezig is. De Heilige Geest kan dus niet alleen de mens vervullen, maar doordringt op enigerlei wijze de gehele schepping. Deze panentheïstische visie, waarvan hier alleen het principe weergegeven is, gaat je mogelijk te ver; als je de consequenties ervan doordenkt, rijzen wel veel vragen en uiteindelijk moet het denken stoppen voor het goddelijk mysterie. Maar er zijn blijkbaar gradaties in de zienswijzen, hoe een creatief God met en in Zijn schepping kan handelen. En dat handelen betreft niet alleen de veelheid van vormen in de natuur, maar evenzeer de verscheidenheid op individueel niveau, waarover de vragen gaan die ik aan het begin van dit artikel aan je stelde. Hopelijk kan deze beschouwing je dan ook helpen bij de vorming van een wereldbeeld, waarin geloof en wetenschap harmonieus samenhangen, met een zinvolle zienswijze op schepping en evolutie in de levende natuur.

Voor verdere oriëntatie op dit gebied volgt hier nog enige literatuur.

• Batten, D., Catchpoole, D., Wieland, C., Sarfati, J., Hoe bestaat het! – 60 vragen over schepping, evolutie en de Bijbel De Banier, 2009, ISBN 978-90-336-29693, 333 blz.
• Burgess, S., Ontwikkeling of ontwerp Medema, Vaassen, 2003, ISBN 90-6353-417-5, 187 blz.
• Dekker, C., Meester, R., Van Woudenberg, R., Schitterend ongeluk of sporen van ontwerp? Ten Have, Kampen, 2005, ISBN 90-259-5483-9, 348 blz.
• Dekker, C., Meester, R., Van Woudenberg, R., En God beschikte een worm. Over schepping en evolutie Ten Have, Kampen, 2006, ISBN 90-259-5664-0, 405 blz.
• Dekker, C., Van Woudenberg, R., Van den Brink, G., Omhoog kijken in platland Ten Have, Kampen, 2007, ISBN 90-259-5776-6, 432 blz.
• Hobrink, B., Moderne wetenschap in de Bijbel Gideon, Hoornaar, 2005, ISBN 90-6067-
• 794-3, 356 blz.
• Scheele, P.M., Degeneratie, het einde van de evolutietheorie Buijten en Schipperheijn, Amsterdam, 1997, ISBN 90-6064-938-9, 239 blz.
• Smelik, P.G., Scheppingsgeloof of toevalsgeloof? In: C. Dekker c.s. 2007.

Johan Bruinsma (Amsterdam, 1927) studeerde van 1945-'52 biologie aan de universiteit van Amsterdam en promoveerde daar in 1958 op de stofwisseling van vetplanten. In 1958 kwam hij bij het Centrum voor Plantenfysiologisch Onderzoek in Wageningen, waarna hij van 1968-'89 hoogleraar plantenfysiologie was aan de universiteit aldaar. Sinds zijn wedergeboorte in de jaren '80 is hij lid van de Vrije Evangelische Gemeente te Bennekom. Johan Bruinsma is getrouwd, heeft drie getrouwde kinderen en acht kleinkinderen tussen 18 en 28 jaar.

Zie de huisregels welk commentaar wordt opgenomen!

Mede mogelijk dankzij