Origenes (±185 – 254 (of 251) ) wordt soms nog wel uitgemaakt voor ariaan. Zeker in de middeleeuwen was dit het geval. Velen lazen zijn werken hierdoor niet meer, maar bij mij bleef de vraag hangen of dit wel zo was.

Zeker toen ik  las dat als Origenes direct gestorven zou zijn als martelaar, dat hij dan tot de grote westerse kerkvaders (Augustinus, Ambrosius, Hiëronymius en Gregorius de Grote)  zou behoren.[1]Later dacht ik dat hij misschien uitgemaakt werd als ketter, omdat hij in de vierde eeuw verafgood werd. Deze rage, origenisme genaamd, kreeg een tegenbeweging,[2] waar denk ik de idee vandaan komt dat Origenes een ketter geweest zou zijn.

Origenes wordt namelijk vooral ketters genoemd, omdat hij een voorloper zou zijn van het arianisme. Een stroming die eind derde eeuw op kwam.

Arius zei dat Jezus en de Heilige Geest allebei scheppingen waren van God (voor de duidelijkheid: God, de Vader). We weten dat deze stroming veroordeelt is in 325, bij Nicea. Later zijn deze arianen vervolgt onder Theodosius I, maar de vraag blijft of Origenes hiervan een voorloper was! Het is namelijk absurd dat hij hiervan beschuldigt wordt, terwijl hij ook al gezien kan worden als een van de eerste “echte” kerkvaders, vanwege zijn vele (duidelijke) geschriften en hij had het eerste boek geschreven over de grondbeginselen van het Christendom.

Origenes, zijn leven en werken

Origenes, geboren rond 185, was de zoon van een “goed” christen. Hij werd beschermd opgevoed. Hij was als jongen ook al zeer vroom. Zijn vader vond de dood in een vervolging, Origenes wilde zich toen bij hem voegen, om aan zijn zijde te sterven, maar zijn moeder verstopte Origenes’ kleren.[3]

Hij was verder een sober mens die niet veel vroeg. Hij wilde net rond kunnen komen.Hij schreef met keizers en hun vrouwen, waarschijnlijk ook over het evangelie.

Origenes schreef enorm veel. Dit was zijn trots, maar is ook gelijkertijd zijn neergang geweest. Hierdoor werd Origenes namelijk gevraagd om ook te preken (in Palestina), dit vond zijn eigen bisschop Demetrius ongehoord en hier komt een conflict uit voort, waardoor Origenes uiteindelijk Alexandrië moet verlaten. Waardoor hij leraar wordt in Ceasarea. [4] Uiteindelijk wordt hij in 250 gevangengenomen tijdens Decius’ vervolging. Hij werd gemarteld, maar express in leven gelaten, waardoor hij waarschijnlijk zijn dood vind in 254 (nog steeds in gevangenschap).[5]

Origenes, zijn theologie

Origenes’ theologie bestaat uit drie lagen zegt hij zelf: Een letterlijke, een morele en een geestelijke laag.

Het is dan ook onterecht om te zeggen dat Origenes’ theologie alleen allegorisch is.Deze lagen laat Origenes op heel de schrift los, daarnaast bekijkt hij de schrift ook filosofisch, waardoor hij een “experimenteel theoloog” werd.[6]

Triniteit

Met dit in ons achterhoofd moeten we de triniteitstheologie van Origenes bekijken.De voornaamste werken die hierover gaan zijn Tegen Celsus en Over de Gronbeginselen.Hij zegt hierin het volgende: ‘David duidt het mysterie van de hele Drie-eenheid bij de grondlegging van het heelal aan’[7], waarin Origenes al zegt dat de Drie-eenheid al eeuwig is. Dus geen van Hen is een ‘schepping’.Tijdens de vleeswording van Christus, was Jezus ook overal anders aanwezig. Jezus was dus geen ‘deel’ van God, dat naar de aarde kwam. God was geheel op aarde, maar ondertussen geheel overal, maar alleen in een andere vorm!De reden dat dit lastig te begrijpen is voor ons, is omdat onze woorden tekort schieten (hoor de filosoof!). ‘Want deze Drie-eenheid gaat elk begrip, niet alleen de tijd, maar ook van de eeuwigheid te boven.’[8]

Hoe zit de Drie-eenheid dan in elkaar, als er maar één God is, die Drie is, maar ook tegelijkertijd helemaal volmaakt is, waar Ieder apart ook volmaakt is?

Origenes zegt dat Ze elkaar in en door hun volmaaktheid aanvullen.Ze zijn alle Drie gelijk, en daardoor ook een, maar beslaan allemaal een ander gebied.

God, de Vader beslaat de gehele schepping. Hij gaat ook over de zon en maan, over de planten en dieren, over al wat leeft.[9]

God, Jezus dé Christus, houdt zich hierbinnen bezig met de mensen! Hij kwam naar de aarde om de gehele mensheid te redden en voert hier nog een pleidooi voor.

God, de Heilige Geest, houdt zich hierbinnen weer bezig met de gelovigen – Dat wil zeggen: Alle gelovigen die op zoek zijn naar Christus. De Heilige Geest helpt christenen, en mensen die hiernaar op zoek zijn, de juiste keuzes te maken en Hij wil hen ook beschermen.

Wij zien dit misschien als verdeling, maar ‘het is onmogelijk te spreken over een deel van het onlichamelijke of dat daarin een bepaalde verdeling ontstaat’. [10]

Het blijft lastig om de Triniteit te doorgronden, maar dit hoeft ook niet, want dit kunnen we ook niet begrijpen.

Feit is wel dat we op grond van deze uitleg niet kunnen zeggen dat Origenes een voorloper was van het Arianisme. Wel had hij enige subordinatiaanse tendensen, maar hij geloofde dat hierin ook de gelijkheid van God was.

De verkettering

Origenes werd gelijk na zijn dood verketterd door Methodius, later ook door Epiphanius van Salamis, die ook de sympathie voor Origenes wegnam. Kort daarna (±400) wordt zijn leer officieel veroordeelt, vanwege zijn subordinatianisme. De Paus sloot zich bij deze veroordeling aan en later wordt hij nogmaals veroordeelt door keizer Justinianus (543). Hierdoor ging hij de middeleeuwen in als een ketter.

Er waren echter ook wel bewonderaars (waarvan Eusebius de bekendste is), maar die konden niks doen tegen de beschuldigingen.

Door later onderzoek is gebleken dat Origenes op valse gronden is veroordeelt, vandaar dat we terecht(!) de laatste decennia een oude kerkvader in opmars zien.

[2] Pierre Trouillez – Van Petrus tot Constantijn, Davidsfonds/Leuven 2002, blz. 214.

[3] Eusebius – Kerkgeschiedenis, blz. 6.2.5.

[4] Zie voor een goed overzicht: Dr. F. Ledegang – Origenes, Kok 2010, blz. 24 – 30.

[5] Over dit punt bestaat enige discussie. Mogelijk is dat Origenes stierf tijdens de regering van Decius (249-251), maar Eusebius zegt dat hij rond de regering van Gallus (251- 253) stierf (Kerkgeschiedenis 7.1). De discussie duurt nog voort.

[6] Zie: Dr. F. Ledegang – Origenes. Een experimenteel theoloog uit de derde eeuw, kok.

[7] Origenes – Over de grondbeginselen, Boek B 4 (De Schepping van de zoon), vert. Dr. F. Ledegang in Origenes, 2010, blz. 86.

[8] Origenes – Over de grondbeginselen, Boek B 4 (Onze taal is met betrekking tot God ontoereikend), vert. Dr. F. Ledegang in Origenes, 2010, blz. 83.

[9] Dit zou tegelijkertijd een verklaring zijn waarom Jezus niet het uur kent waarop Hij terugkomt, want dit heeft niet te maken met alleen de mensheid, maar met de gehele aarde.

[10] Origenes – Over de grondbeginselen, Boek B 4 (De ziel van Christus), vert. Dr. F. Ledegang in Origenes, 2010, blz. 87.

Zie de huisregels welk commentaar wordt opgenomen!

Mede mogelijk dankzij