Dit is de 113de aflevering van de Livius Nieuwsbrief met nieuws over de Oudheid. De nieuwsbrief is gratis; voor adreswijzigingen en afmeldingen volstaan uitsluitend mailtjes naar nieuwsbrief@livius.nl.

Een greep uit het Liviusaanbod: cursussen over Griekse mythologie (Bussum), over de eerste archeologen (Amsterdam: belooft heel leuk te worden) en de kunst van de Mamluken en Ottomanen (Dronten).

Jona Lendering (redactie)

======================================

NIEUW TIJDSCHRIFT

Livius gaat meewerken aan een nieuw tijdschrift over de oude wereld.

Zijn die er dan niet? Gek genoeg: nee. Er zijn tijdschriften over de klassieken. Er zijn tijdschriften over archeologie. Er zijn tijdschriften over het oude Nabije Oosten. Er zijn tijdschriften over Griekenland en Rome. Maar een tijdschrift over de Oudheid, dat is er niet.

Uitgeverij Karwansaray wil nu een écht oudheidkundig tijdschrift gaan maken, waarin alle regio’s en alle perspectieven aandacht krijgen. Ancient History Magazine wordt rijk geïllustreerd, is journalistiek van opzet, biedt zesmaal 64 pagina’s per jaar en heeft duidelijke thema’s. En Livius werkt er dus aan mee.

Het plan is om binnenkort een PDF te presenteren die een beeld geeft van de plannen. In maart willen we dan een crowdsourcingproject doen (een “Kickstarter”), waarmee we in het najaar een papieren nulnummer kunnen uitbrengen. Als ook dat lukt, gaan we in 2016 echt van start.

Belangstelling? Suggesties? Klik hier en vul de digitale enquête in. Andere ideeën kunt u hier kwijt. Dank voor uw medewerking!

======================================

HET MOOISTE VAN DE MAAND

In onze erkend subjectief “het mooiste van de maand” genoemde rubriek dit keer het Cypriotische Idalion: een schakel tussen het Nabije Oosten en Griekenland. Met een foto van een standbeeld dat je zo snel niet aan een van de twee cultuurkringen kunt toeschrijven.

======================================

HET OUDE NABIJE OOSTEN

Verdere verwoestingen door ISIS: de gereconstrueerde stadsmuren van Nineve. De eigenlijke resten zijn niet beschadigd – althans niet dit keer. Meer ellende hier.

In het oosten van Iran ligt de oeroude “verbrande stad”, waar nog altijd ontdekkingen worden gedaan in de luwte van het grote nieuws. Het gaat echter om een van de oudste steden ter wereld, halverwege de Induscultuur en Mesopotamië.

En verder: restauratiewerk in Irak, idem in Babylon, belangstelling voor Sardes en Judith Weingarten heeft het een en ander te vertellen over Amazones (1, 2).

======================================

EGYPTE

Het werd grappig gebracht maar was natuurlijk niet grappig, dat de baard van het masker van Toetanchamon was afgebroken. Sancties. Restauratie.

Weer eens een museumplundering, dit keer in El Arish (Sinai). Desondanks nodigt de onvermijdelijke doctor Zahi Hawass u uit naar het veilige Egypte te komen.

Misschien al eerder genoemd: de vondst van het graf van een nog onbekende koningin, Khentakawess.

En verder: reconstructie van Early Dynastic-huizen, Gebel el Silsila, Tell Habuwa (meer) en Luxor.

======================================

SAPFO & DE VERNIETIGING VAN KARTONNAGES

Er is het laatste jaar veel te doen geweest rond de ontdekking van twee fragmenten van de dichteres Sapfo. Na het schandaal van het vervalste Evangelie van de Vrouw van Jezus (overzicht) was de vraag actueel of de Sapfo-fragmenten wél echt waren, want stukken antieke papyrus kun je gewoon kopen en antieke inkt kan simpel zó worden nagemaakt dat het niet valt te herkennen (doe-het-zelf). We zouden gerustgesteld zijn geweest als we wisten waar de Sapfo-teksten vandaan kwamen en één theorie luidde dat ze afkomstig waren uit een kartonnage, d.w.z. het papier-maché-deel van een mummie.

Dat klonk aannemelijk. Er zijn de laatste tijd wel meer kartonnages kapot gemaakt om Griekse teksten te bemachtigen en dat heeft in 2012 geleid tot de ontdekking van een heel oud evangelie-fragment. Eerlijk is eerlijk: niet elke kartonnage is van even grote cultuurhistorische waarde (al is er geen enkele aanleiding ze kapot te maken zolang er in musea nog duizenden ongepubliceerde papyri liggen). Het schokkende was dit keer dat de papyri uit de derde eeuw n.Chr. zouden komen en dat we geen kartonnages hebben uit die tijd. (De jongst-bekende kartonnages dateren van het begin van onze jaartelling.) Een onvervangbaar stuk informatie over de Egyptische lijkbezorging leek dus te zijn vernietigd. De gang van zaken verdiende, zoals men zegt, de schoonheidsprijs niet.

Het werd regelrecht verontrustend toen in de loop van 2014 andere herkomsten werden genoemd: mummiemasker, wijgeschenk en boekomslag. Bovendien werd beweerd dat de papyri uit de Oudheid stamden omdat de inkt spectrografisch was gedateerd – een techniek die niet bestaat. Er was iets grondig mis.

Onlangs werd een vijfde plaats van herkomst genoemd: uit een bekende collectie, jarenlang vergeten en toen legaal verhandeld. Dit kan waar zijn maar de twijfels overheersen (meer), harde woorden worden niet geschuwd en er is nog altijd niet uitgelegd waarom het nodig was de waarheid niet meteen te vertellen of een verhaal op te hangen over spectrografische dateringen.

Toevallig kwam deze maand ook het in 2012 ontdekte evangelie-fragment weer in het nieuws: het werd gepresenteerd alsof het pas was ontdekt. Trouw behield reserves maar CNN vloog erin. Misschien is er wel helemaal geen nieuws, want nog niemand heeft het fragment gezien.

Inmiddels is algemeen bekend dat je uit mummie-kartonnages Griekse teksten kunt halen, dat westerse verzamelaars daarvoor betalen en dat de politie niets doet. Dat leidt in elk geval tot handel in wellicht valse kartonnages op e-Bay (deze zijn overigens te oud om Griekse papyri te bevatten). Het enige goede nieuws is dat men in Egypte alarm slaat. “Een ding staat vast,” concludeert Theo Toebosch, “de hele gang van zaken heeft de papyrologie geen goed gedaan.”

======================================

DE OUDE GRIEKEN

Het voorlopige slot van de Amfipolis-hype: een graf met vijf skeletten.

De vondst van orichalcum (“bergkoper”) wordt sensationalistisch gepresenteerd, maar is wel degelijk nieuws. De Wiki biedt context.

Wijn drinkende Grieken speelden het kottabos-spel, waarvan de regels lijken te zijn gereconstrueerd.

Interessante berichtgeving over de vondst van een buste van Hermes. Hoewel…

En verder: een ongeschonden Myceens graf in Amfissa, Nichoria, Amathous, Sozopol, een grafveld in Alexandrië, het antieke schoonheidsideaal, een amulet met een palindroomtekst, Smintheum, Smyrna en een nieuwe aflevering in de soap over de Elgin marbles.

======================================

ROME EN ZIJN RIJK

Vrijwel alle media berichtten over een veelbelovende nieuwe methode om de verbrande documenten uit de Villa van de Papyri in Herculaneum te lezen.

Dit keer niet het maandelijkse bericht over een instorting in Pompeii, maar de teruggave van oudheden. En een mooi filmpje over de lelijke dag waarop de stad werd verwoest.

En verder: Karthago, Sorgat, vrouwen in het Romeinse leger, Rome (Colosseum), Romeins beton en de vondst van een Romeins bronsje in het verre Denemarken.

======================================

BENOORDEN DE ALPEN

Fijn nieuws: in de bouw ontdekt men dat archeologisch onderzoek een project nauwelijks vertraagt. Minder fijn: het zal, na de crisis en de bezuinigingen, niet als een verrassing komen dat de Nederlandse lokale overheden kennis verliezen van de archeologie.

Het maandelijkse lijstje uit Groot-Brittannië: Exeter en Hardknott Pass.

En verder: Langenslingen, Gent, Nijmegen (Kops Plateau) en Ronse.

======================================

ISRAËL, JODENDOM EN CHRISTENDOM

De dag van Jan Pieter van de Giessen kon niet meer kapot toen hij een telestichon zag in de tekst van het Bijbelboek Nahum.

Weer eens enkele vervalste voorwerpen uit Jeruzalem: dit keer de zegels van Baruch.

De Kasteel van Amstel-prijs voor het nieuwsbericht waarmee op de schandaligste wijze naar aandacht wordt gehengeld, gaat naar dit artikel: een verzameling kleitabletten die de Joodse Ballingschap in Babylonië documenteert. Dat is heel interessant, maar dat het de “grootste filologische ontdekking sinds de Dode Zee-rollen” zou zijn, is behoorlijk overdreven. Een realistischer artikel hier.

Veel gedoe over het non-nieuws dat de plek waar het proces tegen Jezus heeft plaatsgevonden, zou zijn ontdekt. Het was al vijftien jaar bekend en de kwalificatie dat een iets preciezere plaats “may have been discovered” maakt duidelijk dat men over de hoofden van het publiek weer eens het aloude archeologische spelletje Presenteer Uw Speculatie Als Feit speelt.

Na het driedubbele schandaal van het Evangelie van de Vrouw van Jezus, de Sapfo-papyri en het nog-steeds-niet-getoonde evangeliefragment wantrouwt u natuurlijk elke tekstvondst. Deze gnostisch-christelijke tekst en dit Bijbelfragment zijn echter volkomen bona fide.

En verder: Tel Burna, Bethsaida, een mogelijke synagoge op de Golanhoogte, de spotcrucifix van de Palatijn, een christelijk grafveld in Saoedi-Arabië en een, eh, “pre-christian church” op Cyprus.

======================================

OVERIG

Om helemaal blij van te worden is deze leuke online-expositie van papyri uit de collectie van de Leidse universiteit.

In Livius’ reeks museumstukken: een Assyrische kikvorsman, de Cyruscilinder, een heel oude Latijnse inscriptie, een lief beeldje van de schaking van Europa, het testament van Ptolemaios VIII en een portret van Marcus Antonius.

En verder: Jedda, een graf in Varna zonder datering, Vilar del Valls, Zita, Skythische vondsten uit Kazachstan en archeologenprotest in Frankrijk.

======================================

BOEKEN

De boekenrubriek in de Livius Nieuwsbrief wordt verzorgd door Roel Salemink van de Amsterdamse Athenaeumboekhandel, die u de boeken snel zal leveren als u gebruik maakt van de onderstaande links.

De Perzische koning Darius III (heerste 336-330), tegenstrever van Alexander de Grote, staat centraal in het boek Darius in the Shadow of Alexander van de Franse oudhistoricus en Alexander de Grote-expert Pierre Briant. In de Griekse en Romeinse bronnen wordt Darius vaak beschreven naar het stereotype beeld van de oosterling als weke en verwijfde heerser: “Ancient Classical accounts construct a man who is in every respect Alexander’s opposite – feeble-minded, militarily inept, addicted to pleasure, and vain”. Briant nuanceert dit beeld en probeert hem meer op waarde te schatten. Ditzelfde doet classica Emma Bridges voor Darius’ voorganger Xerxes (r. 486-465) in Imagining Xerxes: Ancient Perspectives on an Ancient King.

In The Day Commodus Killed a Rhino – Understanding the Roman Games gaat classicus Jerry Toner aan de hand van gladiator-keizer Commodus in op het enorme belang van de spelen in de Romeinse samenleving. Toner beweert dat het bloed en het spektakel van ondergeschikt belang waren tegenover wat er echt toe deed: “Gladiatorial games played a key role in establishing a forum for political debate between the rulers and the ruled.” De arena vormde de politieke vuist van de massa en het was dan ook niet gek dat er kosten noch moeite werden gespaard bij de organisatie van de spelen. Toner schreef eerder The Roman Guide to Slave Management.

In de jaren 65 en 63 voor Christus probeerde de Romeinse senator Lucius Sergius Catilina tot twee keer toe door een samenzwering de Romeinse Republiek omver te werpen en de macht van de Senaat te breken. Zijn pogingen mislukten, mede door het optreden van zijn belangrijkste tegenstander Cicero (een rol die wordt genuanceerd door tijdgenoot Sallustius). Oudhistorica Barbara Levick schreef een korte biografie van de illustere Catilina in de reeks “Ancients in Action”, waarin zijn leven centraal staat maar ook wordt ingegaan op de politieke cultuur in de nadagen van de Romeinse Republiek.

Schoonheid zoals dat door de oude Grieken werd ervaren en wat de nawerking daarvan is geweest in latere tijden is het onderwerp van Beauty – The Fortunes of an Ancient Greek Idea geschreven door classicus David Konstan. Het uitgangspunt van het boek is dat er twee noties van schoonheid bestaan, een erotische en een esthetische, die beide teruggaan op hoe de oude Grieken, en vooral Plato, het begrip definieerden. Het boek “makes it possible to identify how the Greeks thought of beauty, what it was that attracted them, and what their perceptions can still tell us about art, love, desire-and beauty.”

Eén van de belangrijkste steden in het oude Mesopotamië was Ur, gelegen in het huidige Irak. De stadstaat werd bewoond door de Sumeriërs en floreerde tussen de jaren 2800 en 2000 v.Chr. In Ur. City of the Moon God beschrijft archeoloog Harriet Crawford de geschiedenis en de belangrijkste gebouwen van de stad, maar ze gaat vooral in op de archeologische ontdekking ervan door Sir Leonard Woolley in de jaren ’20 en ’30 van de vorige eeuw en hoe er sinds dat moment met de overblijfselen, waaronder de bekende ziggurat, is omgesprongen.

======================================

DWAASHEID

Trouw besteedde aandacht aan een dominee die beweerde dat Jezus niet zou hebben bestaan. Uw redacteur vatte, bij wijze van commentaar, een eerdere reeks samen waarin hij erop wees dat kwakgeschiedenis zich verspreidt doordat de letterenfaculteiten de wetenschappelijke methode niet uitleggen en zich maatschappelijke afzijdig houden. Wie zich in de materie wil verdiepen, heeft iets aan dit literatuurlijstje.

En verder: de Ark van het Verbond. Zucht.

======================================

INTERNET

Het Nederlands Instituut voor het Nabije Oosten maakt weer enkele digitale publicaties openbaar.

======================================

EN TOT SLOT

Mocht het leven u zwaar vallen, dan bent u vast betoverd. Hier is de oplossing!

======================================

Oude nieuwsbrieven zijn te raadplegen via de website van het Rijksmuseum van Oudheden (2009, 2010, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015) en bij Aantekeningen bij de Bijbel. Als u de nieuwsbrief wil steunen, kunt u een donatie doen op rekeningnummer IBAN NL26 INGB 0670 7911 21 t.n.v. Livius, o.v.v. Ondersteuning Nieuwsbrief. Dank u wel. (Als u niet in Nederland woont: BIC/SWIFT INGBNL2A.

— Jona Lendering http://www.livius.nl/ http://www.livius.org/ http://mainzerbeobachter.com/ http://rambambashi.wordpress.com/ https://twitter.com/JonaLendering

Zie de huisregels welk commentaar wordt opgenomen!

Mede mogelijk dankzij