In onze lijst van vragen en antwoorden over kerst is al een paar keer een reactie gekomen over de oorsprong van de kerstboom.

We willen dan ook in dit artikel een aantal punten hierover bespreken, zonder een uitspraak te doen of het wel of niet geoorloofd is om deze in huis op te zetten.

Wordt de kerstboom in de Bijbel genoemd?

Vaak wordt gezegd dat in Jer. 10:3-5 sprake is van de kerstboom. Zoals al eerder behandeld blijkt dat het hier niet om een heilige boom gaat maar om het maken van een afgodenbeeld. Ook het idee van Luther dat de Bijbelse Aleppo-boom de oorspronkelijke kerstboom was is leuk bedacht maar heeft niets daarmee te maken.

Heilige bomen

In bijna alle culturen zijn er heilige bomen geweest, echter bij bestudering blijkt dat het vaak niet om naaldbomen gaat. Zo wordt vaak aangehaald dat de ‘Donareik’, een Keltische heilige boom die door Bonifatius in 723 is omgehakt al een vroege representant is van de kerstboom. Daarbij vergeet men dat het om een loofboom ging en niet om een naaldboom.

Natuurlijk zijn er ook in diverse culturen heilige naaldbomen geweest. In Rome was een van de heilige bomen de dennenboom en de bijbehorende god was Baäl-Berith “heer van de den” (De naam was tevens een woordspeling in het voordeel van de ingewijde, want Baäl-Berith betekent ook “heer van het verbond”). Terwijl mogelijk de ceder de heilige boom van Tammuz zou zijn. Bij de Kelten is bekend dat ze een rituele begrafenis uitvoerden van de spar.

De levensboom

Ook zien we dat de kerstboom vaak wordt geïdentificeerd met de levensboom uit het paradijs, waarbij de kerstballen het ‘verboden fruit’ voorstellen. Echter dit idee werd pas in de Middeleeuwen ontwikkeld en om die reden lijkt het niet erg aannemelijk dat de levensboom de oorspronkelijke kerstboom was.

De kerstboom

Pas in de Middeleeuwen zien we voor het eerst dat de kerstboom in verband wordt gebracht met kerst. De eerste vermelde kerstboom is te vinden op de hoeksteen sculptuur van een privéwoning in Turckheim, Elzas (toen een deel van Duitsland, tegenwoordig Frankrijk), en wordt gedateerd op 1576 (Roger Ehrsam (1999). Le Vieux Turckheim. Ville de Turckheim: Jérôme Do Bentzinger). Mogelijk werden de Keltische/Germaanse gebruiken van het verbranden van de spar en het plaatsen van cadeautjes toen gekerstend tot een christelijk gebruik. De dominee en kroniekschrijver Balthasar Russow schreef in zijn Chronica der Provinz Lyfflandt (1584) over een gevestigde traditie van het opzetten van een versierde spar op het marktplein waar de jonge mannen "met een koppel van meisjes en vrouwen gingen, in dan eerst daaromheen zongen en dansten en dan de boom in brand zetten". Na de protestantes reformatie (16de eeuw) zien we voor het eerst dat sparrenbomen in de huizen van de rijkere families worden gezet. We zien dan ook de eerste verklaringen van Luther.

In de negentiende eeuw heeft het Réveil een belangrijke rol gespeeld bij de introductie van de kerstboom. Ottho Gerhard Heldring zag de gezellige sfeer in Duitsland en wist dat het niet alleen een goede manier was om de arme gezinnen te trekken en ze te ondersteunen door cadeautjes te geven aan de kinderen, maar ook dat dit een uitstekende gelegenheid was om het Evangelie te verkondigen.

Conclusie

De kerstboom is pas zeer laat in het kerstfeest opgenomen en was niet een oorspronkelijk onderdeel van het feest. Zeer waarschijnlijk is het overgenomen van de Keltische/Germaanse gebruiken en verder geëvolueerd tot wat het nu is.

Zie de huisregels welk commentaar wordt opgenomen!

Mede mogelijk dankzij