Tegenwoordig wordt steeds meer gebruik gemaakt van Kunstmatige Intelligentie (AI). Er zijn diverse AI-programma's op internet die men daarvoor kan gebruiken. Enige tijd geleden onderzocht Rudy Brinkman of men de Bijbel kan vertalen met Kunstmatige Intelligentie of eventueel 'hertalen'. Wij probeerden wat anders en bekeken of ChatGPT (een bekend AI programma) op basis van Psalm 109:1 iets over de tekstkritische varianten kon vertellen. Want als dit zo is dan zou dat heel wat onderzoek een stuk gemakkelijker maken.

Achtergrond

In het Hebreeuws (de Masoretische tekst) van ons vers staat er: לַ֭מְנַצֵּחַ לְדָוִ֣ד מִזְמֹ֑ור אֱלֹהֵ֥י תְ֝הִלָּתִ֗י אַֽל־תֶּחֱרַֽשׁ׃ "Een psalm van David, voor den opperzangmeester. O God mijns lofs! zwijg niet."

Verder onze eigen tekstkritische notities van Psalm 109:1 (klik op de link voor de laatste stand) ter vergelijking met wat ChatGPT geeft:

Vervolgens probeerden wij aan de hand van een viertal vragen erachter te komen welke manuscripten volgens ChatGPT varianten hebben.

De vraagstellingen

Vraag 1: Wat zijn de tekstkritische varianten in het Hebreeuws van Psalm 109 vers 1

ChatGPT:

Psalm 109 vers 1 bevat enkele tekstkritische varianten in het Hebreeuws. Hier zijn de belangrijkste varianten die zijn vastgesteld in verschillende manuscripten en vertalingen:

1. Masoretische Tekst: De gebruikelijke tekst begint met "אַל תֶּחֱשׁ" (Al teḥesh), wat betekent "Niet zwijgen."
2. Septuaginta (LXX): In de Griekse vertaling kunnen er variaties zijn in de vertaling van de oorspronkelijke Hebreeuwse tekst. Sommige lezingen benadrukken een meer expliciete oproep aan God.
3. Qumran-manuscripten: Sommige van de gevonden teksten uit Qumran vertonen afwijkingen in de formulering, die soms leiden tot verschillende interpretaties.
4. Verschillende Hebreeuwse manuscripten: Er zijn variaties in de spelling of de vorm van woorden, wat invloed kan hebben op de betekenis of de klemtoon.

Deze varianten kunnen de interpretatie van de tekst beïnvloeden, vooral in de context van de vragen die de psalmist aan God stelt. Als je specifieke details wilt over bepaalde manuscripten of hun betekenis, laat het me weten!

Vraag 2: Kun je mij die specifieke details van deze bepaalde manuscripten geven?

ChatGPT:

Natuurlijk! Hier zijn enkele specifieke details over de tekstkritische varianten van Psalm 109 vers 1 in verschillende manuscripten:

1. Masoretische Tekst (MT):
• De MT van Psalm 109:1 begint met "אַל תֶּחֱשׁ" (Al teḥesh), wat "Niet zwijgen" betekent. Dit geeft de indruk van een dringende oproep aan God om te reageren op vijanden.
2. Septuaginta (LXX):
• De LXX biedt een Griekse vertaling die soms iets anders kan zijn in nuance en formulering. De vertaling kan minder letterlijk zijn, en sommige versies benadrukken meer de emotionele toestand van de psalmist. De specifieke woorden kunnen variëren, afhankelijk van de handschriften.
3. Qumran-manuscripten:
• De Dode Zee-rollen bevatten enkele varianten. In sommige van deze teksten kan er een andere formulering van de eerste zin zijn, waarbij bepaalde woorden ontbreken of anders zijn gepresenteerd. Bijvoorbeeld, een manuscript kan een alternatieve term gebruiken voor "stil zijn," wat een iets andere connotatie kan hebben.
4. Verschillende Hebreeuwse manuscripten:
• Naast de MT kunnen er andere Hebreeuwse manuscripten zijn, zoals de Samaritaanse Pentateuch of middeleeuwse handschriften, die kleine spellingvariaties vertonen. Deze kunnen invloed hebben op de interpretatie, zoals in de keuze van werkwoordstijden of getallen.

Belangrijke Opmerkingen:

• Textual Variants: Hoewel de hoofdboodschap in de meeste versies consistent blijft, kunnen variaties in woorden of zinsstructuren leiden tot verschillende interpretaties en toepassingen.
• Interpretatie: De context van de psalm en de specifieke situatie van de psalmist kunnen ook invloed hebben op hoe de tekst wordt gelezen in licht van deze varianten.

Als je meer gedetailleerde voorbeelden of specifieke manuscripten wilt, kan ik dat verder uitwerken!

Vraag 3: Geef mij de gedetailleerde voorbeelden

ChatGPT:

Hier zijn enkele gedetailleerde voorbeelden van tekstkritische varianten van Psalm 109 vers 1, met een focus op specifieke manuscripten en hun inhoud:

1. Masoretische Tekst (MT)
• Vers: "אַל תֶּחֱשׁ, אֱלֹהָי" (Al teḥesh, Elohai)
• Betekenis: "Niet zwijgen, mijn God."
• Kenmerk: Dit is de meest gebruikte en erkende versie in de Hebreeuwse Bijbel.
2. Septuaginta (LXX)
• Vers: "Μη σιωπήσῃς, ὁ Θεός μου" (Me siōpēsis, ho Theos mou)
• Betekenis: "Laat niet zwijgen, mijn God."
• Kenmerk: De LXX vertaling kan meer nadruk leggen op de emotionele toestand van de psalmist en kan enkele nuances bevatten die afwijken van de MT.
3. Qumran-manuscripten
• Voorbeeld: De Dode Zee-rollen bevatten teksten die soms iets anders geformuleerd zijn, hoewel specifieke manuscripten voor Psalm 109 variaties in deze zin niet altijd duidelijk tonen. Wellicht zijn er handschriften die alternatieve woorden gebruiken voor "zwijgen" of "God."
• Kenmerk: Variaties in spelling of grammaticale constructie kunnen de betekenis beïnvloeden.
4. Samaritaanse Pentateuch
• De Samaritaanse versies hebben de neiging om zich meer te concentreren op de Tora, maar in sommige gevallen zijn er kleine variaties die de interpretatie kunnen beïnvloeden, hoewel ze misschien niet specifiek in Psalm 109 aanwezig zijn.
5. Middeleeuwse Manuscripten
• Sommige middeleeuwse handschriften van de Hebreeuwse Bijbel kunnen alternatieve spelling of grammaticale vormen bevatten. Deze variaties zijn meestal subtiel, zoals andere vormen van werkwoorden of lidwoorden.

Conclusie
De meeste varianten in Psalm 109:1 betreffen kleine verschillen in formulering en spelling, maar ze kunnen de emotionele lading en de interpretatie van de tekst beïnvloeden. Dit maakt het belangrijk om deze variaties te overwegen bij het bestuderen van de psalm. Als je specifieke manuscriptreferenties wilt, kan ik daar ook naar kijken!

Vraag 4: Geef mij de specifieke manuscriptreferenties

ChatGPT:

Hier zijn enkele specifieke manuscriptreferenties voor Psalm 109:1, inclusief details over de tekstvarianten:

1. Masoretische Tekst (MT)
• Codex Leningradensis (B19A): Dit is het oudste complete manuscript van de Hebreeuwse Bijbel, gedateerd rond 1008 n.Chr. Het bevestigt de standaardformulering: "אַל תֶּחֱשׁ, אֱלֹהָי."
2. Septuaginta (LXX)
• Codex Vaticanus (B): Dit is een van de oudste manuscripten van de Septuaginta, gedateerd rond de 4e eeuw n.Chr. Het heeft de formulering: "Μη σιωπήσῃς, ὁ Θεός μου."
3. Dode Zee-rollen (Qumran)
• 4QPs: Dit is een van de Dode Zee-rollen die Psalm 109 bevat. Het manuscript vertoont variaties in spelling en structuur, hoewel de exacte varianten voor vers 1 niet altijd gedetailleerd zijn vastgelegd.
4. Samaritaanse Pentateuch
• Samaritaanse Manuscripten: Hoewel de Samaritaanse Pentateuch zich voornamelijk richt op de Tora, zijn er enkele versies van Psalmen die kleine variaties kunnen bevatten. Specifieke referenties naar Psalm 109 in deze context zijn echter zeldzaam.
5. Middeleeuwse Hebreeuwse Manuscripten
• Codex Aleppo: Dit manuscript, gedateerd rond de 10e eeuw, kan variaties tonen in spelling, maar de tekst blijft over het algemeen consistent met de MT.

Samenvatting
De meeste varianten in Psalm 109:1 komen uit de MT en de LXX, met enkele nuances in de Dode Zee-rollen. De tekst is over het algemeen consistent, maar de kleine verschillen kunnen waardevol zijn voor tekstkritische studies. Als je specifieke details of analyses van bepaalde manuscripten wilt, laat het me weten!

Conclusie

Al direct viel op dat we prachtige stukken tekst kregen, maar niet direct de namen van de manuscripten. Maar dit kan ook aan onze vraagstelling liggen. Verder bleek dat de antwoorden op onze vragen niet erg nauwkeurig zijn. Als eerste zien we dat de volgorde in de grondtekst van אֱלֹהֵ֥י תְ֝הִלָּתִ֗י אַֽל־תֶּחֱרַֽשׁ niet klopt. Ook het exacte citaat uit de LXX klopt niet en wat een behoorlijke onnauwkeurigheid is. Ook valt op dat de Samaritaanse Pentateuch wordt genoemd en die niet bestaat van de Psalmen en dus ronduit incorrect is.

Daarnaast blijkt dat volgens het door ChatGPT genoemde gedeelte een paar varianten zijn, echter die niet noemt en eerder doet vermoeden dat de gebruikte data deze niet heeft. Ook de opmerking dat de Codex Aleppo varianten kan vertonen met de MT in dit geval is opvallend omdat deze (naar ons weten) aan elkaar gelijk zijn.

Onze conclusie is dan ook dat op dit moment ChatGPT totaal niet bruikbaar is om varianten in de grondtekst te bepalen.

Aanvulling
Dit wil niet zeggen dat AI op dit moment totaal onbruikbaar is. Meer dat de datasets die ChatGPT en andere vrijelijk toegankelijke AI-applicaties niet met de juiste data zijn gevuld. Een belangrijke reden hiervoor is dat deze op deze data veelal copyright zit of achter een betaalmuur zit en daarom niet toegankelijk voor ChatGPT.

Dit blijkt uit een klein experiment met GPT-NeoX gevuld met datasets van o.a. STEPBible en de onze en welke al veel betere resultaten gaf. Echter dit is een specifieke opstelling die niet voor iedereen toegankelijk is.

Mede mogelijk dankzij