Aantekeningen bij de Bijbel
Vragen, overdenkingen en achtergronden over de Bijbel,
welke resulteren in allerlei aantekeningen.
In de Joodse Bijbel zijn een aantal vreemde afwijkingen in de letters, sommige zijn groter, andere zijn kleiner geschreven dan de rest, terwijl in sommige gevallen een letter in spiegelbeeld staat of dat er punten onder en boven de letters staan.
De meeste afwijkingen zijn van oude datum en niet meer te achterhalen wat de reden hiervan is, verschillende die niet door de gangbare Bijbels of manuscripten worden gehanteerd zijn vaak jonger van datum en van kabbalistische oorsprong. Verder komen binnen de Ashkenazische bronnen meer afwijkingen voor dan in de Sefardische bronnen.
Grote letters
In de Thora zijn een 16-tal gevallen bekend, waarvan de letter is vergroot. Daarnaast zijn in een aantal niet gangbare manuscripten nog een aantal voorbeelden van andere vergrote letters bekend. In veel gevallen is niet bekend waarom deze letters vergroot zijn weergegeven.
De woorden in rood zijn niet traditioneel, dat wil zeggen niet in alle gangbare Bijbels gebruikt. De volgende afkortingen zijn gebruikt: BHS Biblia Hebraica Stuttgartensia, 1997, MC Menachem Cohen, On the Number of Verses, Words and Letters in the Bible, MG Mikraot Gedolot (Pardes, 1951) zoals genoemd door Mordechai Pinchas, ML Meir Halevi Letteris, Sefer Torah, Nevi'im u-Khetuvim (Berlin 1925), MP Mordechai Pinchas, V Vienna MS 1 (volgens Menachem Cohen), TE R' Yosef Tuv-Elem (avolgens Menachem Cohen), mm Mechon-Mamre Hebreeuwse Bijbel, YH Yannis Haralambous, Typesetting the Holy Bible in Hebrew, with TeX, HbD de lijst van Hilel ben David (Greg Killian).
א - Aleph
- In 1 Kron. 1:1 het woord אָדָ֥ם (ML, mm, YH, HbD)
- Niet traditioneel in Deut. 33:29 het woord אַשְׁרֶיךָ (V, TE, MP).
ב - Bet
- In Gen. 1:1 is de eerste letter van בְּרֵאשִׁית Bereshit 4 keer zo groot geschreven als normaal. Het is zelfs, volgens de Masechet Sofrim, zo dat oorspronkelijk alle letters van Bereshit groter waren, en niet alleen de bet. Een verklaring volgens de Kol Hatorah (Rabbi Elie Munk zt"l) is dat de schepping slechts secundair en de mens primaire zorg betreft God. Latere commentators, zoals Rabbi Dr Eric Ray, gaven een meer praktische reden op: De Thora is geschreven op vijf aparte rollen, en de Bet gaf aan dat dit het begin was.
ג - Gimel
- In Lev. 13:33 het woord וְהִתְגַּלָּח; Volgens de Babylonische Talmud, Kiddushin 30a, is dit het middelste vers in de Thora.
ד - Daleth
ה - He
- In Deut. 32:6 de eerste letter van de zin הַ לְיְהוָה
- In Ps. 77:8 het woord הַלְעוֹלָמִים (HbD)
ו - Vav
In Lev. 11:42 het woord עַל־גָּחוֹן= de middelste letter van de Thora- In Esth. 9:9 het woord וַיְזָתָא (ML, mm, YH, HdB)
ז - Zain
- In 2 Kon. 17:31 het woord נִבְחַז(ML, mm)
- In Mal. 4:4 (3:22) het woord זִכְרוּ(ML, mm, HbD)
- Niet traditioneel in Gen. 34:31 het woord הַכְזוֹנָה (V, TE, MG, ML, YH, HbD, BHS fn)
ח - Cheth
- In Esth. 1:6 het woord חוּר (ML, mm, YH, HdB)
- Niet traditioneel in Gen. 49:12 het woord חַכְלִילִי (V, TE, MP)
ט - Teth
- In Job 9:34 het woord שִׁבְטו (ML, mm, YH)
- In Pred. 7:1 het woord טוֹב (ML, mm, YH)
- Niet traditioneel in Exod. 2:2 het woord טוֹב (V, TE, MP, HbD)
י - Jod
כ / ך - Caph
- In Joz. 14:11 het woord כְּכֹחִי (ML, YH, HbD)
In Ps. 80:16 het woord וְכַנָּה (ML, mm, YH, HbD)- Niet traditioneel in Deut. 28:68 het woord וְהִתְמַכַּרְתֶּם (V, TE, MP, BHS fn)
- Niet traditioneel in Deut. 2:33 het woord וַנַּךְ (V, MP)
ל - Lamed
- In Deut. 29:28 (=27) het woord וַיַּשְׁלִכֵם "uit hun land uitgetrokken" hiermee verklaren de rabbijnen in Masechet Sofrim dat dit zou moeten worden gelezen als lachem (aan u) wat betekent dat God een God aan u zal zijn, zelfs nadat ze eruit getrokken zijn. Rabbijn Ray verklaart dat de lamed in de Egyptische hiërogliefen het symbool is voor een ossendrijver. Waarmee dit een zeer relevant beeld is van God die Israël uitdrijft en misschien verwijst deze vorm terug op het originele gebruik in het oude Egyptisch.
- Niet traditioneel in Lev. 11:30 het woord וְהַלְּטָאָה (MP, HbD)
מ / ם - Mem
- In Spr. 1:1 het woord מִשְׁלֵי (ML, mm, YH, HdB)
- Niet traditioneel in Num. 24:5 het woord מַה־טֹּבוּ (V, TE, MP, HbD)
- Niet traditioneel in Gen. 50:23 het woord שִׁלֵּשִׁים (V, TE, ML, MP, YH, HbD)
נ / ן - Nun
- In Exod. 34:7 een gedeelte uit de 13 beschrijvingen van God in het woord נֹצֵר notser "houdt de genade/liefde voor duizenden."
- Verder in Ruth 3:13 לִינִי in sommige handschriften (mm, ML, YH, HdB).
- Jesaja 40:1 in sommige handschriften
- In Num. 27:5 het woord אֶת־מִשְׁפָּטָן (TE, MC, ML, MP, mm, R, HbD, BHS)
ס - Samech
- In Pred. 12:13 het woord סוֹף (ML, mm, YH)
- Niet traditioneel in Num. 13:30 het woord וַיַּהַס (V, TE, MP, HbD, BHS fn)
ע - Ayin
פ / ף - Pe
- In Dan. 6:20 het woord בִּשְׁפַּרְפָּרָא (ML, mm, YH)
- Niet traditioneel in Num. 3:16 het woord עַל־פִּי (MP)
- Niet traditioneel in Deut. 32:5 het woord וּפְתַלְתֹּֽל (TE)
- Niet traditioneel in Gen. 30:42 het woord וּבְהַעֲטִיף (V, TE, MG, YH, HbD)
צ / ץ - Tsade
- In Jes. 56:10 het woord צֹפָו (ML, mm, YH, HbD)
- Niet traditioneel in Exod. 2:8 het woord צֵא (TE, MP)
- Niet traditioneel in Deut. 32:4 het woord הַצּוּר (V, MP, HbD, BHS fn)
- Niet traditioneel in Exod. 28:36 het woord צִּיץ (V, TE, MP)
ק - Kaf
- In Ps. 84:4 het woord קֵן (ML, mm, HbD)
- Niet traditioneel in Deut. 22:6 het woord קַן־צִפּוֹר (V, TE, MP)
ר - Resch
ש - Schin
- In Hoogl. 1:1 het woord שִׁיר (ML, mm, YH, HdB)
- Niet traditioneel in Exod. 34:11 het woord שְׁמָר־לְךָ (MP)
- Niet traditioneel in Deut. 3:11 het woord עֶרֶשׂ
ת - Tau
- In Esth. 9:29 het woord וַתִּכְתֹּב (ML, mm, YH, HdB)
- Niet traditioneel in Deut. 18:13 het woord תָּמִים (V, TE, MP, HbD, BHS fn)
Kleine letters
Er is aanzienlijk meer overeenstemming over de verkleinde letters in de Thora dan de vergrootte, er zijn slechts twee twijfelgevallen terwijl de rest universeel is geaccepteerd. De Massora verwijst naar deze letters als z'i'ra.
א - Aleph
- In Lev. 1:1 het woord וַיִּקְרָ֖א; Dit is meteen ook een van de bekendste voorbeelden.
ה - He
- In Gen. 2:4 het woord בְּהִבָּֽרְאָ֑ם. Rashi geeft twee verklaringen: 1) het leert u, dat alles [ook dat, wat eerst bij de volgende dagen vermeld wordt, reeds] geschapen werd op de eerste [dag]; 2) בהבראם moet gesplitst worden in בה´ בראם, met een ה´ heeft Hij hen geschapen, want er is gezegd: ביה ה´ צור עולמים (Jes. 26:4), met deze twee letters [י en ה] van Gods naam heeft Hij geschapen [צור] twee werelden [עולמים, deze en de toekomstige wereld]... (A.S. Onderwijzer, p. 22-23).
י - Jod
כ - Caph
מ - Mem
- In Lev. 6:2 (5:21) het woord מֹוקְדָ֨ה
- In Deut. 9:24 het woord מַמְרִ֥ים (een twijfelgeval)
פ - Pe
- In Dan. 6:20 het woord בִּשְׁפַּרְפָּרָא (ML, mm, YH)
ק - Kaf
- In Gen. 27:46 het woord קַ֣צְתִּי, een kleine ק volgens sommigen omdat Rebekka het "verdriet" voorzag.
- In Exod. 32:25 het woord בְּקָמֵיהֶֽם (een twijfelgeval)
Verhoogde letters
Traditioneel zijn er vier letters in de Hebreeuwse Bijbel die verhoogd worden weergeven.
De נ in Richt. 18:30 in het woord בֶּן־מְנַשֶּׁה de verhoogde nun is toe te schrijven aan een wijziging van het origineel om de verwijzing naar Mozes te verwijderen, eerder dan om te zeggen dat de kleinzoon van Mozes een afgodenpriester werd, zodoende werd een nun opgenomen om Mosheh (Mozes) in Menasheh (Manasse) te veranderen.- De ע in Job 38:13 in het woord רְשָׁעִים
- De ע in Job 38:15 in het woord מֵרְשָׁעִים
De ע in Ps. 80:14 in het woord מִיָּעַר ; De ע hier is de middelste letter van het boek der Psalmen.
Overige letters
Gebroken ו - Vav
- In Num 25:12 is
de ו gebroken (zie afbeelding). Het verhaal is dat de God vrede belooft nadat Pinchas twee zondaars heeft gedood. Volgens de traditie, de vrede die nadat "het doden wordt gebroken" wordt verkregen.
Gespiegelde Nun 
De gespiegelde nun, ook wel nun hafukha of nun menuzerret genoemd. De gespiegelde nun schijnt door schrijvers of redacteurs gebruikt te worden als een één of ander type van annotatie of tekst-kritisch teken, hoewel de bedoeling en betekenis hiervan onzeker is.
Omgekeerde nun
De nun sofit hafucha, ook wel omgekeerde nun genoemd.
- In Gen. 11:32 staat in oude manuscripten een omgekeerde ן in het woord בְּחָרָֽן "te Haran", mogelijk een verwijzing dat de locatie verkeerd was. Rashi geeft het volgende commentaar hierop: "De gedraaide ן, [die volgens sommige geleerden hier op het einde van het woord בחרן geplaatst moet worden, dient], om u te zeggen: tot Abram [duurde] de brandende toorn van den Alomtegenwoordige [hier hield de חרון = חרן van God op.]" (vert. A.S. Onderwijzer, p. 131). Is in tegenwoordige uitgaven in onbruik geraakt (Mordechai Pinchas, nun sofit hafucha).
Puncta extraordinaria
Puncta extraordinaria (nequdot) zijn punten boven en/of onder de afzonderlijke letters of gehele woorden. Ze zijn ook geschreven in ongevocaliseerde teksten. Waarschijnlijk was de oorspronkelijke betekenis om aan te geven dat de aangegeven letters onzeker zijn, en misschien verwijderd moeten worden. (Een dergelijk gebruik van stippen is ook bekend uit de Qumran-rollen).
→ Puncta extraordinaria
Zie de huisregels welk commentaar wordt opgenomen!
Komt tweemaal voor in Num. 10:34 en 36.
Komt zeven keer voor in Psalm 107 (20, 21, 22, 23, 24, 25 en 39).
