Literatuur
Bijbelteksten

Complottheorie

Een complottheorie of samenzweringstheorie is een theorie waarbij wordt gesuggereerd dat een bepaald gebeuren is veroorzaakt door een gesmeed complot. Meer algemeen is een complottheorie een verklarende stelling waarbij een persoon, groep of organisatie ervan beschuldigd wordt een gebeurtenis te hebben veroorzaakt met grote sociale, politieke, religieuze of economische impact.

Bijbel

Een voorbeeld in de Bijbel is als de wachters bij de hogepriesters komen en melden dat Jezus is opgestaan. De hogepriesters beramen dan dat de wachters moeten zeggen dat "Zegt: Zijn discipelen zijn des nachts gekomen, en hebben Hem gestolen, als wij sliepen" (Mat. 28:13), dat dit als een zoet broodje naar binnen ging blijkt uit het vervolg "En dit woord is verbreid geworden bij de Joden tot op den huidigen dag" (Mat. 28:15).

Andere voorbeelden lezen we in Handelingen waar de Joden vele en zware beschuldigingen Paulus ten laste leggen zonder te kunnen bewijzen of die waar zijn (Hand. 24:5-13; Hand. 25:7). Met name het niet kunnen bewijzen is een belangrijk onderdeel van een complottheorie.

Kenmerken van een complottheorie

Veel hedendaagse complottheorieën zijn gebaseerd op een aantal kenmerken.

1. We leven in een snel veranderende wereld, waarbij dreiging van oorlog of een pandemie (bv. COVID-19 in 2020) met de daarbij behorende zorgen dat er bepaalde noodmaatregelen door de overheid worden getroffen, een beangstigend fenomeen is. Veel mensen reageren hier onzeker of zelfs angstig op. Door de onzekerheid zoekt men naar houvast. Waarbij voor christenen het een houvast buiten God om is. Als je weet wat er gaande is, is het minder eng.
2. Men kent de Bijbel niet, waarbij de toetsing moeilijk is en men Bijbelteksten uit hun verband rukt en zo de Bijbel naar hun eigen ideeën zet.
3. Ook trots en hoogmoed speelt een rol: wij weten iets wat anderen niet zien. Wij hebben het licht gezien. Zij (degenen die het ontkennen) zijn blind en wij weten wat er gaat gebeuren.

Het onderzoek wat men doet komt veelal niet veel verder dan het bezoeken van (niet te verifiëren) websites, zoals YouTube, NineForNews, Xander, etc., waar zonder enige onderbouwing allerlei zaken worden betoogd. Terwijl aan de andere kant het probleem is dat ook officiële media over veel (politieke) zaken een geframede berichtgeving hebben zodat objectief onderzoek bemoeilijkt wordt.

Sekten en dwaalleringen

Met name bij sekten zien we in hun dwaalleringen allerlei complottheorieën, meestal om hun eigen visie of ideologie daarmee te bekrachtigen. Bijvoorbeeld ze ontkennen de goddelijkheid van Jezus, maar zien Hem nog wel als historisch persoon. Ze verkondigen dan ook dat Jezus getrouwd moet zijn, echter dit staat niet in de Bijbel en daarom betogen ze dat de Rooms Katholieke kerk bewijzen achterhouden en de Bijbel hebben herschreven.

Voorbeelden

• Platte Aarde theorie; Waarbij men ervan uitgaat dat de NASA en andere ruimtevaartorganisaties en zelfs wetenschappers het idee in stand houden dat de Aarde bol is.
• De Nieuwe Wereldorde (in het Engels New World Order of afgekort NWO) is een benaming voor een vermeend conglomeraat, gevormd uit bedrijven, zakenmensen en politici, dat zou streven naar een wereldregering met als doel een totalitaire machtsovername. In deze complottheorie worden vaak de Illuminati en de Bilderberggroep genoemd.
• Een variant op de NWO is de Judeo-maçonnerie complottheorie die stelt dat Joden en vrijmetselaars betrokken zijn in een wereldomspannende samenzwering om de bestaande maatschappij financieel, sociaal, politiek en religieus te kraken. De complottheorie kwam in zwang na de Dreyfus-affaire en het opkomend zionisme in de tweede helft van de 19^de eeuw.

Bijbel gerelateerd

• De grondtekst van de Bijbel is veranderd en daarom zijn nieuwe vertalingen ‘valse Bijbels’. Dit is een bekende samenzweringstheorie, vooral onder aanhangers van de Staten Vertaling en de King James Version, waarbij men stelt dat de grondtekst – waarmee men dan de Textus Receptus bedoelt – bewust door Westcott en Hort is veranderd. Vergeten wordt dat de afgelopen eeuwen vele duizenden manuscripten of fragmenten van de Bijbel zijn gevonden en dat tekstcritici deze met elkaar vergelijken en hebben vergeleken op afwijkingen en op basis daarvan aangeven welke tekst de meest waarschijnlijke is. Ook Erasmus deed dit en daarom heeft hij in zijn leven meerdere edities van de Textus Receptus uitgebracht met daarin zijn nieuwe vondsten. Het is op basis van dit tekstkritisch onderzoek waarop nieuwe vertalingen zich baseren. Hierbij is kritiek op de uitkomsten van tekstcritici iets anders dan dat zij bewust de Bijbel veranderen.

Christendom gerelateerd

• Maria was de vrouw van Jezus; Men beweert dan dat de Rooms-katholieke kerk bewijzen achterhoudt. Dit verhaal is gepopulariseerd in Dan Brown's roman De Da Vinci Code.
• In 1853 publiceerde de Schotse minister Alexander Hislop zijn antikatholieke pamflet The Two Babylons, waarin hij beweert dat de Rooms Katholieke kerk in het geheim een voortzetting is van de heidense religie van het oude Babylon, het product van een millennia oude samenzwering die is opgericht door de Bijbelse koning Nimrod en de Assyrische koningin Semiramis. Er wordt ook beweerd dat moderne katholieke feestdagen, met inbegrip van Kerstmis en Pasen, in feite heidense feesten zijn die door Semiramis zijn ingesteld en dat de daarmee verbonden gebruiken heidense rituelen zijn. Deze complottheorie is ook nu nog populair bij sommige evangelische en charismatische christenen.
• De Jezusmythe waarmee wordt beweerd dat Jezus nooit echt heeft bestaan en dat om die reden ook het christendom fake is.

Antisemitische complottheorieën

Diverse complottheorieën zijn antisemitisch omdat ze uitgaan dat de Joden een 'geheime agenda' hebben om zo aan de macht te komen.

• In de Middeleeuwen zien we bijvoorbeeld de theorie dat de Joden verantwoordelijk waren voor de Zwarte Dood, een epidemie die toen rondwaarde, door putten te vergiftigen. Ook in 2020 zien we dat de Joden werden beschuldigd dat ze achter de COVID-19 pandemie zaten (TimesofIsrael, 23 juni 2020; JNS, 22 april 2020).
• Een bloedsprookje is een antisemitische complottheorie waarbij joden ervan worden beschuldigd mensen te hebben ontvoerd en vermoord als onderdeel van hun religieuze rituelen. Veelal wordt betoogd dat het bloed wordt gebruikt als ingrediënt voor de matses die met Pesach worden gemaakt.
• Vanaf de 19^de eeuw komen er complottheorieën op dat Joden van plan zijn om de wereld te beheersen, ook wel bekend als de 'New World Order' of de Judeo-maçonnerie (zie hierboven). Een van de geschriften die dan vaak aangehaald worden is “De Protocollen van de wijzen van Zion”.
• Holocaustontkenning; ondanks de overvloed aan documentatie en bewijsmateriaal zijn er nog steeds racistisch en antisemitisch geïnspireerde organisaties en personen die de holocaust in twijfel trekken omdat diegenen vaak betogen dat dit is verzonnen om het bestaan van de staat Israël te rechtvaardigen.

Aangemaakt 20 juli 2017, laatst gewijzigd 2 november 2020

Zie de huisregels welk commentaar wordt opgenomen!