Aantekeningen bij de Bijbel
Vragen, overdenkingen en achtergronden over de Bijbel,
welke resulteren in allerlei aantekeningen.
welke resulteren in allerlei aantekeningen.
In Barneveld (Nederland) was er vanaf halverwege de 18de eeuw tot de Tweede Wereldoorlog een kleine Joodse gemeenschap, terwijl in de Tweede Wereldoorlog een tweetal kampen waren waar Joden werden ondergebracht.
In het midden van de 18de eeuw wordt melding gemaakt van een joodse vleeshouwer in Barneveld. In de 19de eeuw is de joodse gemeenschap dusdanig gegroeid dat ze in 1853 de status van zelfstandige joodse gemeente krijgt (als bijkerk van Nijkerk). In 1855 wordt de synagoge aan de Catharinastraat (de huidige Jan van Schaffelaarstraat) ingewijd.
De begraafplaats aan de Kallenbroekerweg, naast de algemene begraafplaats, werd in 1858 aangekocht. Terwijl het hek in 1922 door Jacob Samuel de Leeuw wordt geschonken.
In 1910 hield de joodse gemeente Barneveld op zelfstandig te functioneren, terwijl in 1922 de synagoge werd gesloten en verkocht aan de plaatselijke overheid. Tegenwoordig is het gebouw, in verkleinde vorm, in gebruik als winkel (op de eerste verdieping is nog het raam te zien, terwijl op verzoek ook nog de ramen en muren aan de zijkant zijn te bezichtigen).
In 1947 is de joodse gemeente formeel opgeheven. De begraafplaats is eigendom van de joodse gemeente te Amersfoort en wordt door de gemeente Barneveld onderhouden. In 2000 hebben de grafstenen en opknapbeurt ondergaan en geïnventariseerd. Een overzicht van de graven en gegevens is te vinden op het Stenen Archief.
Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog bevonden zich een tiental Joden in Barneveld. Vier van hen wisten onder te duiken (de namen zijn ons onbekend). De anderen zijn gedeporteerd en later omgekomen in de concentratiekampen. Het betreft A. van Emden en L.G. van Praag waarvan zeker is dat zij reeds voor de oorlog in Barneveld woonden (Yad Vashem) en die in Barneveld zijn geboren (maar waarvan niet zeker is of ze nog daar woonden): Emanuel Cohen, Jacob Marcus de Leeuw, Jetje de Leeuw en Aaltje Roeper (Yad Vashem).
K.J. Frederiks, de secretaris-generaal van Binnenlandse Zaken en professor C. van Dam, de secretaris-generaal van Onderwijs, stelden een aantal lijsten samen (Plan-Frederiks) met daarop prominente Joden die door de Duitsers waren vrijgesteld van Arbeitseinsatz en deportatie. Hij kreeg hiervoor in de zomer van 1942 van Generalkommissar zur besonderen Verwendung Fritz Schmidt toestemming. Deze Joden, in totaal 670, werden ondergebracht bij kasteel 'De Schaffelaar' en later ook bij villa 'De Biezen'. Omdat De Biezen binnen de gemeentelijke grenzen van Ede viel en daar de zeer antisemitische NSB'er Theodorus Christiaan van Dierendonck burgemeester was, werd via Verordening 79/1940 de gemeentelijke grens dusdanig verlegd dat het kamp binnen de grenzen van Barneveld kwam te liggen.
Hoewel ze bij aankomst al hun contante geld moesten inleveren, kregen ze 5 tot 10 gulden zakgeld per maand. De leefomstandigheden waren op zich niet slecht. Zo konden ze soms het kamp verlaten om een huiskamerconcert te geven. Dit was de reden waarom maar een klein aantal een poging ondernam om te vluchten.
In de herfst van 1943 (na de dood van hun beschermheer Fritz Schmidt) werd besloten dat de Barnevelders naar Westerbork verplaatst zouden worden. Op 29 september werden ze naar Kamp Westerbork getransporteerd. Uiteindelijk wisten 22 Joden te ontsnappen, waaronder de drie kinderen van schrijver Abel Herzberg (Arie Kuiper, p. 206-208).
Van Kamp Westerbork werden zij als een van de laatste groepen op 4 september 1944 per trein grotendeels gedeporteerd naar Theresiënstadt, terwijl de rest naar Bergen-Belsen werd afvoerd en de meesten van deze de oorlog overleefden. Op 6 september 1944 arriveerde de groep in Theresiënstadt, waar zij speciale eigen barakken kregen. Toen vlak voor het einde van de Tweede Wereldoorlog een transport naar Auschwitz werd aangekondigd, werden zij ook daarvan vrijgesteld.
In Barneveld zijn een tweetal herinneringsmonumenten te vinden, die de verbondenheid weergeven van de Barnevelders met hun Joodse verleden.
Bij de oprijlaan van De Schaffelaar aan de rechterkant van het gebouw is in 1987 een monument van de kunstenaar Ralph Prins, welke zelf ook behoorde tot de Barneveld-groep (BK, 27 januari 2015), geplaatst ter herinnering aan de internering van de "Barneveld-groep". Hierop is de volgende tekst te zien:
In 1942 en 1943 hebben
ruim 650 lotgenoten
– de Barneveldgroep –
in de Schaffelaar en
in het huis de Biezen gewoond
geleefd in vrees
gehoopt er veilig te zijn
zij werden op 29 september 1943
weggevoerd naar Westerbork
Op 27 januari 2019 (de dag van bevrijding van het concentratie- en vernietigingskamp Auschwitz in 1945) is een tweede monument van kunstenaar Gerard Overeem geplaatst op de begraafplaats de Plantage (BK, 18 januari 2020). Hierop is de tekst uit Job 19:23 en 24 te zien:
מִֽי־יִתֵּ֣ן אֵ֭פֹו וְיִכָּתְב֣וּן מִלָּ֑י מִֽי־יִתֵּ֖ן בַּסֵּ֣פֶר וְיֻחָֽקוּ׃
בְּעֵט־בַּרְזֶ֥ל וְעֹפָ֑רֶת לָ֝עַ֗ד בַּצּ֥וּר יֵחָצְבֽוּן׃Och, werden mijn woorden maar opgeschreven. Och, werden ze maar opgetekend in een boekrol!
Werden ze maar met een ijzeren griffel en lood voor eeuwig in een rots uitgehakt! (HSV)
Zowel de monumenten als het raam van de oude synagoge is gratis te bezichtigen. De Joodse begraafplaats is alleen te betreden als men bij de gemeente vooraf de sleutel heeft opgevraagd. Echter ook vanaf de straatkant is deze goed te zien.
Aangemaakt 28 juni 2019, laatst gewijzigd 8 maart 2024
     |
Zie de huisregels welk commentaar wordt opgenomen!
